Lezing ENIGMA Operatie Bletchley Park
Op donderdag 9 februari zal Dan PA1FZH een lezing verzorgen in de VRZA ZWN Clubshack over de ENIGMA. Nu doet Dan dat wel vaker, maar deze keer wordt het een uitgebreide variant op speciaal verzoek vanwege een gepland bezoek aan Bletchley Park door een aantal radioamateurs. Over het hoe en waarom lees je in onderstaande bijdrage van René PA3CKP.
Vreemde typemachine
Menig radioamateur kent het verhaal wel van een apparaat dat op een rommelmarkt voor een paar tientjes werd verkocht als ouderwetse typemachine.
De koper, een doorwinterde crypto-analist sloeg zijn slag en kon de verleiding niet weerstaan het apparaat – een originele Enigma uit de Tweede Wereldoorlog – voor meer dan 100.000 gulden door te verkopen aan een museum die het apparaat wel op waarde kon schatten.
In die tijd waren typemachines gemeengoed, maar het geheim van de Enigma was lang bewaard gebleven. Pas in 1995 werd het geheim van station X: ‘Bletchley Park’ onthuld.
De crypto-machine die geheime berichten versleutelde, codeerde en decodeerde werd in tal van modificaties gebruikt door het Duitse opperbevel voor het berichtenverkeer met de commandanten die de diverse operaties leidden in bezet gebied.
Station X
De Britten rekruteerden de allerbeste wiskundigen en linguïsten van het land en bracht ze tezamen in het plaatsje Milton Keynes een intersection van railtracks in het centrum van de driehoek London, Cambridge en Oxford. Menig jong schaaktalent, cryptopuzzelaar, wiskundige en andere intellectueel had daar gestudeerd en kon zich er bij gebleken geschiktheid eenvoudig naar de Government Code & Ciper School verplaatsen. Bletchley werd later de bakermat voor MI6.
Anderen hielden zich bezig met het ontvangen van de morseberichten die steeds in aaneengesloten groepjes van vijf letters uit de ether werden geplukt. De ‘secret listeners’ waren meestal vrouwen die de vele morseberichten opnamen in de ‘Y stations’, in het land en aan de kust. Per ordonnans, per auto of motor werden deze berichten vervoerd naar Bletchley Park, een Mansion omgeven door een park met ruimte voor ‘hutten’ waar veel decypfer werk kon worden verricht. Tijdens de eindfase van WO2 werkten er meer dan 9.000 mensen, grotendeels vrouwen.
De Tweede Wereldoorlog bekort
Er is beweerd dat talenten als Dilly Knox, Gordon Welchmann en Alan Turing er voor hebben gezorgd dat door de juiste omgang met de vijandelijke berichtgeving, de oorlog met zo’n twee jaar kon worden bekort. Vele levens zijn daardoor gespaard gebleven.
Alan Turing baarde opzien in meerdere opzichten: hij was een ietwat chaotische, weinig tactvolle einzelgänger, een puzzelaar wellicht een van de beste wiskundigen van de wereld op dat moment en toevallig gegrepen door de uitdaging: de code te willen kraken van Enigma.
Hij ontwikkelde de liefde voor de mechanische electronica. Hij bouwde de ‘Bombe’ die de settings van de Enigma kraakte en eigenlijk is hij de ontwikkelaar van de eerste computer.
Slag om de Schelde
De bekende oorlogshistoricus en Zeeuw Hans Sakkers heeft over de Enigma en de Slag om de Schelde een mooi en gedetailleerd boek geschreven, waar niet alleen een beeld van de strijd wordt beschreven, maar ook een belangrijk deel van het berichtenverkeer dat London via het Nederlandse verzet bereikte.
Radio, morse en Enigma
Dat dit alles veel indruk heeft achtergelaten bleek ook temeer tijdens de ‘Oranjeplaat’ dagen. Dan PA1FZH is ter gelegenheid van zijn 50ste verjaardag, alweer even geleden, met een aantal amateurs met aanhang naar Engeland afgereisd waar o.a. Bletchley Park werd bezocht. Dan heeft zelf een replica van de Enigma gebouwd alsmede de Enigma E. Hij levert zijn bijdrage aan de promotie van cryptomuseum.com en geeft tal van lezingen in den lande.
Rene PA3CKP was er in mei 2019 in navolging daarop. Het is eigenlijk ondoenlijk om alle informatie van het X station en de apparatuur in een dag te kunnen begrijpen. Vandaar mijn idee nogmaals te gaan, maar dit keer met meer mensen en met meer kennis op zak.
Korte trip naar Engeland
Er ontstond een whatsapp groepje waar wat ideeën omtrent een voorlopig programma werden geventileerd. Mede vanwege het kostenaspect bleef de groep beperkt tot deelname van Michel PD4AVO, Michel PE1PTS en Rene PA3CKP om daadwerkelijk van 13 tot en met 16 maart 2023 in Engeland te verblijven met als belangrijkste doel: Bletchley Park. Het ligt ook in het voornemen het aangrenzende National Computing Museum, het HQ van de RSGB, het Signals Museum, een RAF veld en het Imperial War Museum in London aan te doen.
Boeken, lezing en film
In voorbereiding op deze korte trip bood Dan PA1FZH spontaan aan dit keer een nog uitgebreidere lezing te verzorgen. Uiteraard willen we jullie die niet onthouden en we nodigen jullie dan ook graag uit om op donderdag 9 februari 2023 om 19:30 uur in de clubshack van PI4ZWN. Dan geeft dan een powerpoint presentatie met sheets en foto’s en demonstreert zijn replica van de Enigma. Ook laat hij de Enigma E zien. Laatste heeft wel wat weg van de originele, maar is volledig elektronisch en softwarematig gestuurd en komt binnenkort weer beschikbaar als kit.
Voordat we afreizen naar Engeland, bekijken Dan, de Michels’ en Rene nogmaals de film ‘The Imitation Game’ die gebaseerd is op het boek ‘Alan Turing: The Enigma’ van Andrew Hodges. De film geeft een beeld van het leven op Bletchley Park en de uitdagingen die Alan Turing en zijn team aangingen.
Alan Turing gerehabiliteerd
Alan Turing was zeer succesvol en heeft veel betekend in de slotfase van de Tweede Wereldoorlog. Hij heeft in leven zijn weinig waardering voor zijn werk gehad. Hij wist heel veel en moest ook heel veel verzwijgen, dat maakt hem kwetsbaar.
Hij ging getergd onder het ‘gay’ zijn waar in die tijd straf op stond en pleegde zelfmoord door een hap te nemen uit een met cyanide vergiftigde ‘apple’. Hij werd slechts 41 jaar oud. Meer dan 60 jaar na zijn dood in 2009 volgde ‘pardon’ en onthulde the late Queen Elisabeth II een plaquette op Bletchley Park ter ere van Alan Turing.
